Α όπως… Αγάπη

Μια μικρή εισήγηση της φιλόλογου Ελίζας Κουγιουμτζόγλου για την δράση «Α όπως … Αγάπη» που γίνεται στο σχολείο μας στα πλαίσια της δραστηριότητας Ιστορίας της Τέχνης. Ακολουθεί μια παρουσίαση που συνοδεύει την παρούσα εισήγηση.

«Α όπως… Αγάπη», μία αισθητική παρέμβαση στο χώρο του σχολείου με αφορμή τη σύγχρονη τέχνη

Ονομάζομαι Ελίζα Κουγιουμτζόγλου και είμαι φιλόλογος. Εργάζομαι στο Αριστοτέλειο Εκπαιδευτήριο Σερρών. Στο σχολείο αυτό υπάρχουν clubs, ένα από αυτά είναι το Club Ιστορίας της Τέχνης στο οποίο είμαι υπεύθυνη τα τελευταία έξι χρόνια.

Το club επιδιώκει να καλύψει την ανάγκη επαφής και εξοικείωσης των παιδιών με την τέχνη με σκοπό την καλλιέργεια του αισθητικού τους κριτηρίου και τη δημιουργική τους έκφραση. Με άλλα λόγια, το ξύπνημα του ενδιαφέροντός τους για την τέχνη ώστε να την αναζητήσουν μόνα τους στη συνέχεια.

Το club αποτελείται από μια μεικτή ομάδα 15-25 μαθητών όλων των τάξεων (εκτός της Γ’ Λυκείου). Η ομάδα αυτή διευρύνεται αισθητά κατά τη διάρκεια των διαφόρων δράσεων. Άλλωστε, βασική επιδίωξη του club είναι η επιλογή μιας ετήσιας τελικής δράσης που να διευρύνει το club σε όλους τους μαθητές του σχολείου. Η βασική ομάδα του club συναντιέται 2 ώρες κάθε εβδομάδα.

 Απαραίτητο «εργαλείο» του club: βιβλία, λευκώματα τέχνης, κατάλογοι εκθέσεων, ειδικά περιοδικά (λειτουργεί δανειστική βιβλιοθήκη) αλλά και το διαδίκτυο.   

ΘΕΜΑΤΑ ΠΟΥ ΠΡΟΣΕΓΓΙΖΟΥΜΕ

Στις συναντήσεις μας, μετά από την εισαγωγή στην Ιστορίας της Τέχνης, τις περισσότερες φορές ξεκινάμε με τη σύγχρονη τέχνη επειδή είναι το σήμερα που μας αφορά. Μέσα από παραδείγματα ασχολούμαστε με τις μορφές της σύγχρονης τέχνης: Εννοιολογική, Εγκαταστάσεις-περιβάλλοντα, Performance, Video art, Net art, Graffiti κλπ. Τα θέματα της σύγχρονης τέχνης προσφέρονται για διαθεματική σύνδεση με τα αντίστοιχα γνωστικά αντικείμενα (έκθεση-έκφραση, ιστορία, λογοτεχνία κλπ).

Στη συνέχεια, με συγκρίσεις, για να συνειδητοποιήσουμε την αλυσίδα που υπάρχει στην ιστορία της τέχνης (κάθε έργο αναφέρεται στο παρελθόν και δείχνει το μέλλον) κινούμαστε προς τα πίσω και ασχολούμαστε με τον πρώτο μισό του 20ου, το 19ο αλλά και τους προηγούμενους αιώνες, μελετώντας τις εξής ενότητες: σημαντικά κινήματα, μεγάλοι ζωγράφοι, δημοφιλείς πίνακες, γνωστά μουσεία κλπ.

ΤΡΟΠΟΙ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗΣ ΤΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ

Το ζητούμενο για το club είναι να βρεθεί ελκυστικός τρόπος προσέγγισης των προηγούμενων θεμάτων. Από τους τρόπους προσέγγισης θα επιλέξω τον πιο δημοφιλή για τα παιδιά, που είναι οι δράσεις. Η αναζήτηση της ιδέας για κάθε δράση είναι ιδιαίτερα σημαντική, «δύσκολη» αλλά κι ενδιαφέρουσα.

Με τις δράσεις τα παιδιά βιωματικά, μέσα από το παιχνίδι και τον πειραματισμό δημιουργούν και μαθαίνουν. Ζητούμενο της δράσης είναι να βρεθεί η ιδέα που συνδυάζει είτε ένα δημιουργό, είτε ένα κίνημα, είτε μία τεχνική κλπ με την κατά περίσταση δράση. Είναι προσιτές σε όλους επειδή δεν απαιτούν ειδική γνώση εικαστικής πρακτικής. Είναι ελκυστικές και για έναν άλλο λόγο, γιατί εμπλέκουν το ρουχισμό τους, τον προσωπικό τους χώρο, τον καθημερινό χώρο του σχολείου, τις συλλογές τους, τη φωτογραφία τους, το περίγραμμα του σώματός τους, τα όνειρά τους κλπ.

Αναφέρουμε κάποια παραδείγματα δράσεων: «Dripping σε t-shirts» παραπέμπει στο Jackson Pollock και το κίνημα του αφηρημένου εξπρεσιονισμού. «Αποτυπώματα…» δηλαδή περιγράμματα του σώματος των παιδιών σε φυσικό μέγεθος και στη συνέχεια τεχνική κολάζ παραπέμπει στο διεθνούς φήμης Έλληνα ζωγράφο Παύλο και στο έργο του στο Αττικό Μετρό, σταθμός Ομόνοιας. «Κολάζ με ready-made αντικείμενα» παραπέμπει στο Ντανταϊσμό. Αλλά και «Δημιουργία θεματικής έκθεσης στο σχολείο», «Δες την εικόνα και πες μια ιστορία», «Τα όνειρά μας και ο σουρεαλισμός», «Δείξε τη συλλογή σου», «Επίσκεψη στο εργαστήριο του καλλιτέχνη».

Η ΑΝΑΓΚΗ ΠΟΥ ΓΕΝΝΗΣΕ ΤΟ project «Α ΟΠΩΣ… ΑΓΑΠΗ»

Μετά από κάποιες από τις προηγούμενες δράσεις (με τη γνωριμία με την Ιστορία της Τέχνης και τη γνωριμία της ομάδας) ήρθε η στιγμή για το project «Α όπως… αγάπη». Ήταν η πρώτη φορά που αισθανθήκαμε την ανάγκη να βγούμε εκτός αίθουσας και να πειραματιστούμε με μια αισθητική παρέμβαση στους κοινόχρηστους χώρους του σχολείου πιο μόνιμη, ίσως, από τις προηγούμενες.

Ποιο ήταν το στοίχημα;

Μία δράση στην οποία θα πάρουν μέρος με κάποιο τρόπο όλοι οι μαθητές του σχολείου ανεξαιρέτως. Και επιπλέον, μια αισθητική παρέμβαση χωρίς να γνωρίζουμε ζωγραφική ή άλλη ειδική εικαστική πρακτική, με απαραίτητη όμως αναφορά στην Ιστορία της Τέχνης.

Η ΕΜΠΝΕΥΣΗ ΤΟΥ project «Α ΟΠΩΣ… ΑΓΑΠΗ»

Η έμπνευση για εμάς ήρθε από την ίδια τη σύγχρονη τέχνη και συγκεκριμένα από το κίνημα της Εννοιολογικής τέχνης που αποτέλεσε την αφορμή του project. Η Εννοιολογική τέχνη ορίζεται ως η αντικατάσταση του παραδοσιακού έργου τέχνης από μία ιδέα, μία έννοια και πάνω από όλα από την ίδια τη γλώσσα. Το έργο τέχνης αποϋλοποιείται…

Να αναφέρουμε κάποια καθαρά γλωσσικά παραδείγματα της Εννοιολογικής τέχνης:

1.      Τάνια Μουρώ, Groupe scolaire, St Quentin en Yvelines, 1979-81 [«Εννοιολογική Τέχνη»,  Αθήνα: Καστανιώτης, 2001, σελ. 363-364]

2.      Ρόμπερτ Μπάρρυ, «Χωρίς Τίτλο», 1996, Εγκατάσταση στο Dum Umeni, Μπρνό [«Εννοιολογική Τέχνη», Αθήνα: Καστανιώτης, 2001, σελ. 358-360]

3.      Κάρλος Μόττα, «Κομμάτια γκράφιτι: Σε ποιον ανήκει ο δρόμος», 2007-2009 [«Τέχνης Πολιτική», Αθήνα: ΕΜΣΤ, 2001, σελ. 14-15]

Τη συνέχεια της έμπνευσης του project, το θέμα-τίτλο του, την ιδέα, μας προσέφερε η γνωριμία μας με το ζωγράφο Αλέξη Ακριθάκη.

Στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα της αναδρομικής έκθεσης με τίτλο «Α όπως… Ακριθάκης» που πραγματοποιήθηκε στο μουσείο Μπενάκη το 2006 υπάρχουν 24 λέξεις αντίστοιχες με τα 24 γράμματα του αλφαβήτου που αποτελούν το προσωπικό αλφαβητάρι του ζωγράφου [«Α όπως… Ακριθάκης», Αθήνα: Μουσείο Κυκλαδικής τέχνης 2006, σελ. 2]. Άλλωστε, κάθε καλλιτέχνης έχει το «προσωπικό του αλφαβητάρι».

Με αφορμή αυτό, προέκυψε στην τάξη για εμάς εργασία-παιχνίδι: -για κάθε μαθητή «Φτιάξε το προσωπικό σου αλφαβητάρι», -για τους μαθητές του club «Φτιάξτε το αλφαβητάρι του club». Και γιατί όχι, άσκηση πλέον για όλους τους μαθητές του σχολείου «Δημιουργήστε το κοινό αλφαβητάρι του σχολείου σας».

Έτσι προέκυψε ο τίτλος του project «Α όπως… Αγάπη». Τίτλος εμπνευσμένος από τον τίτλο της έκθεσης του Αλέξη Ακριθάκη «Α όπως… Ακριθάκης». Το project είναι ένα παιχνίδι για όλους τους μαθητές του σχολείου με χρήση της γλώσσας. Τα 24 γράμματα του αλφαβήτου γίνονται αφορμή για να επιλέξουμε 24 λέξεις-έννοιες με οδηγό τα εφηβικά λευκώματα ή τα blogs, με αφορμή την έκθεση «Α όπως… Ακριθάκης, με αναφορά στην Εννοιολογική τέχνη». Μια ευκαιρία να συνομιλήσουμε…  

ΤΟ «ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ» ΤΟΥ project - ΣΤΑΔΙΑ ΕΞΕΛΙΞΗΣ

Αναρτήθηκε στον πίνακα ανακοινώσεων του σχολείου η ανακοίνωση: ανακοίνωση για ένα ομαδικό παιχνίδι. «Βρες τη λέξη για το γράμμα της τάξης σου. Φτιάξε το αλφαβητάρι του σχολείου σου». Τα παιδιά του club ενημερώνουν τους υπόλοιπους. Ακολούθησαν τα εξής βήματα: σχεδιασμός κάτοψης του σχολείου ώστε να μοιραστούν τα 24 γράμματα ένα σε κάθε τάξη, ερωτηματολόγιο για την εξεύρεση της λέξης σχετικό με συναισθήματα, σκέψεις, απορίες, επιθυμίες των παιδιών (π.χ. Ποιά λέξη θα εκπροσωπήσει την τάξη σου; Τι σας εκφράζει; τι σας ενθουσιάζει; τι σας θυμώνει; κλπ). Τοποθέτηση της κάθε λέξης στο δάπεδο του σχολείου έξω από κάθε τάξη.

Περιγραφή project: 24 λέξεις από πλαστικά αυτοκόλλητα γράμματα στο δάπεδο του σχολείου, μία λέξη έξω από κάθε τάξη στους διαδρόμους του σχολείου, εκτός από τις τέσσερις πρώτες λέξεις του αλφαβήτου που μείνανε εκτός τάξεων και πλαισιώνουνε τον τίτλο του project στον κεντρικό χώρο υποδοχής του σχολείου.

Οι λέξεις που προέκυψαν είναι: Αγάπη, Βιοηθική, Γνώση, Δημιουργικότητα, Ελπίζω, Ζήτω!, Ηρωισμός, Θάρρος, Ιδιαιτερότητα, Κοσμοθεωρία, Λάμψη, Μαγεία, Νίκη, Ξαφνικά…, Όνειρο, Παρέα, Ρατσισμός, Συναίσθημα, Τρέλα, Υπεροχή, Φωτιά, Χαμόγελο, Ψυχοσύνθεση, Ωριμότητα.

Η ΕΠΟΜΕΝΗ ΦΑΣΗ ΤΟΥ project

Οι λέξεις-έννοιες στο δάπεδο δίνουν αφορμή για επόμενες δράσεις:

Υπάρχει δυνατότητα για συνέχεια με κείμενο για κάθε λέξη. Είτε πρώτον με ένα λεύκωμα εφηβικό, δηλαδή ένα βιβλίο όπου για κάθε λέξη οι μαθητές γράφουν ένα μικρό κείμενο ή πιο απλά ένα στίχο, ένα σύνθημα, μία σκέψη, ένα συναίσθημα κλπ. Το λεύκωμα αυτό μπορεί πιθανόν να μοιραστεί και σε ένα άλλο σχολείο. Επίσης, πιθανόν να προκύψει θεατρικό δρώμενο από τα μικρά κείμενα του λευκώματος. Είτε, δεύτερον, ένα «λεύκωμα-κολάζ» στους τοίχους πλέον του σχολείου από τις κομμένες γραμμένες σελίδες του προηγούμενου λευκώματος. Ένα πρωτότυπο κολάζ για κάθε λέξη.

Υπάρχει δυνατότητα για συνέχεια με εικόνες για κάθε λέξη. Είτε επιλογή εικόνων από την Ιστορία της Τέχνης από τους ίδιους τους μαθητές και επικόλληση στους τοίχους του σχολείου. Πιθανή μεγέθυνσή τους. Είτε σχέδιο-ζωγραφιά από τους νέους καλλιτέχνες της πόλης για κάθε λέξη και αντίστοιχα επικόλληση στους τοίχους.

Επίσης, παράλληλη δράση με το project «Α όπως… Αγάπη» θα μπορούσε να είναι ένα ντοκιμαντέρ με τίτλο «Βήμα-βήμα, το project Α όπως… Αγάπη»

ΕΠΙΛΟΓΟΣ-ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ

Είναι σημαντική μια αισθητική παρέμβαση στο χώρο του σχολείου με τη σφραγίδα των παιδιών. Οι αισθητικές παρεμβάσεις είναι απαραίτητες γιατί ζωντανεύουν το σχολείο και γιατί αρέσουν στα παιδιά. Οι ιδέες για αυτές ευπρόσδεκτες. Μια τέτοια είναι το «Α όπως… Αγάπη».

Η συγκεκριμένη είναι πιο μόνιμη από άλλες λόγω ανθεκτικού υλικού (πλαστικά γράμματα) είναι διακριτική επειδή δε κουράζει, επιτυγχάνει τη συμμετοχή όλων των μαθητών ανεξαιρέτως σε ένα ομαδικό παιχνίδι χωρίς της δυσκολία μιας ειδικής πρακτικής αλλά με τη χρήση της γλώσσας με την οποία τα παιδιά αισθάνονται οικειότητα, παρέχει γνώση-πληροφόρηση για ένα κίνημα και για ένα ζωγράφο αλλά και κυρίως προσφέρεται για διάφορες περαιτέρω δράσεις.

Υπάρχουν δυνατότητες βελτίωσης:

Πιθανόν δεν είναι πετυχημένη η επιλογή της λέξης σε κάποια γράμματα. Ίσως χρειάζεται βελτίωση η διαδικασία επιλογής. 

Επίσης, για τους 25 μαθητές του club είναι ένα παιχνίδι που συνδυάζει και τη γνώση (εννοιολογική τέχνη, ενός ζωγράφου: Ακριθάκης), για τους υπόλοιπους είναι μόνο ένα παιχνίδι. Και μόνο αυτό βέβαια είναι καλοδεχούμενο στη σχολική ρουτίνα. Ωστόσο, με τη χρήση του πίνακα των ανακοινώσεων και τις κατάλληλες αναρτήσεις και επίσης με την καλύτερη ενημέρωση-συνεργασία των άλλων συναδέλφων θα μπορούσε να λειτουργήσει ως γνώση ή έστω πληροφόρηση και για τους υπόλοιπους μαθητές του σχολείου.

Ελίζα Κουγιουμτζόγλου

email: vmeglas@otenet.gr